2015-07-23 Wspomnienie pośmiertne .jpg) Prof. zwycz. dr hab. med. Wiesław Jędrychowski 15.01.1932 - 19.05.2015
W dniu 2 czerwca 2015 roku pożegnaliśmy na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie zmarłego w dniu 19 czerwca ze Włoszech śp. Prof. zwycz. med. dr hab. Wiesława Jędrychowskiego, jednego z najwybitniejszych polskich epidemiologów, współtwórcę nowoczesnej polskiej epidemiologii, a przede wszystkim epidemiologii środowiskowej.
Prof. W. Jędrychowski urodzony 15 stycznia 1932 roku, absolwent Akademii Medycznej im. M. Kopernika w Krakowie (1955), stopień doktora nauk medycznych uzyskał w 1963 roku, doktora habilitowanego w 1972 roku, w 1980 roku tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1989 roku profesora zwyczajnego. Pracę zawodową rozpoczął jako asystent w Zakładzie Anatomii Opisowej i Topograficznej AM (1953-1956) . Po przymusowym odbyciu pracy jako lekarz wojskowy w Przemyślu a potem kilku latach pracy w szpitalu im. G. Narutowicza w Krakowie oraz w Katedrze Medycyny Pracy i Chorób Zawodowych AM (1962 -70), został powołany w 1970 roku na kierownika Zakładu Epidemiologii, ówczesnego Instytutu Medycyny Społecznej AM w Krakowie, którego był wicedyrektorem w latach 1970-1992. Po zmianach strukturalnych, objął stanowisko kierownika Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, którą kierował w latach 1993-2003. Po przejściu na emeryturę nadal prowadził badania naukowe, będąc kierownikiem zespołu do badań prowadzonych wspólnie z Columbia University NY USA. W latach 1988-1989 przebywał jako visiting profesor w Kuwait Uniwersity, Department of Community Medicine, a od 1997 roku był członkiem Komitetu Naukowego International Centre for Studies and Research in Biomedicine in Luxemburg.
Profesor W. Jędrychowski odbył wiele staży naukowych m.in. w Clinica del Lavoro (Pavia) oraz w School of Hygiene and Tropical Medicine w Londynie. Prowadził wieloletnią współpracę naukową z Pavia Uviversity (1964-2004), a od 1990 ze School of Public Health, Columbia University N. York, a w latach 1990 – 2004 z German Cancer Center w Heidelbergu.
Dorobek Prof. W. Jędrychowskiego jest olbrzymi i obejmuje 452 prac oryginalnych ogłoszonych w większości w czasopismach o międzynarodowym zasięgu. Łączny Impact Factor (od roku 1990) tych prac wynosi IF- 202,527, a łączna wartość punktacji MNiSW - 1699. Był również autorem licznych opracowań monograficznych, podręczników z zakresu epidemiologii i metodologii badań epidemiologicznych, wśród których wymienić należy: „Metody badań epidemiologicznych w medycynie przemysłowej” (1978, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa), „Wprowadzenie do metodyki badań naukowych w medycynie” (1979, Akademia Medyczna w Krakowie, Wydanie I, oraz kolejne wydania), „Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych” (1982, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa), „Epidemiologia - Wprowadzenie i Metody” (1986, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa), „L' Importanza Del Questionario NelleIndagini Di Medicina Del Lavoro e Medicina Preventiva” (1987, La Goliardica Pavese, Pavia), „Podstawy epidemiologii klinicznej”(1988, Akademia Medyczna im. Mikołaja Kopernika w Krakowie), „Research Methods on Occupational Health Hazards- Population Approach” (1993, Editrice Fusi, Pavia), „Podstawy Epidemiologii” (wydanie I -1986 i następne-1993, 1995, 2002, Wydawnictwo UJ, Kraków), „Epidemiologia – Wprowadzenie i Metody” (1999, PZWL, Warszawa), „Statystyczna Analiza Wyników Badań Naukowych w Medycynie i Biologii” (2000, Wydawnictwo UJ, Kraków), “In Search for Epidemiologic Evidence on Air Quality and Health in Children and Adults” (2000, Luxembourg), „Epidemiologic Methods in Studying Chronic Diseases, Teaching Manual” (2000, Luxembourg), „Zasady Planowania i Prowadzenie Badań Naukowych w Medycynie”(2004, Wydawnictwo UJ, Kraków), „Epidemiologia w medycynie klinicznej i zdrowiu publicznym” (2010, Wydawnictwo UJ, Kraków.)
Profesor W. Jędrychowski wniósł ogromny wkład w rozwój epidemiologii środowiskowej, szczególnie w pogłębienie wiedzy na temat nieswoistych chorób układu oddechowego, podejmując badania zarówno wśród pracowników różnorodnych zakładów przemysłowych jak i uczestnicząc w badaniach zrealizowanych w reprezentatywnej próbie mieszkańców Krakowa.
Badania prowadzone pod kierownictwem prof. W. Jędrychowskiego wskazały na zależność pomiędzy przewlekłym występowaniem objawów ze strony układu oddechowego, a obniżeniem sprawności wentylacyjnej płuc i pozwoliły na opracowanie indeksu czynników ryzyka występowania przewlekłych nieswoistych chorób układu oddechowego.
W latach 1980-1985 Prof. W. Jędrychowski prowadził badania nad uwarunkowaniami środowiskowymi występowania raka płuca. W latach 1986/87 kierował przekrojowymi badaniami nad stanem zdrowia osób starszych w reprezentatywnej próbie mieszkańców Krakowa w wieku 65 lat lub starszych.
Od wczesnych lat osiemdziesiątych Profesor W. Jędrychowski zajmował się problematyką wpływu szeroko rozumianego środowiska na zdrowie najbardziej wrażliwych populacji – dzieci oraz niemowląt. Wyniki prospektywnych badań w populacji dzieci szkolnych, prowadzone w latach 1986-1988 wśród dzieci narażonych na bierne palenie w domu, przedstawione zostały w monografii „Effect of poor air quality on the health of Krakow children”.
W roku 1992 we współpracy z Prof. Fredericą Perera z Columbia Uniwersity w Nowym Jorku Prof. W. Jędrychowski rozpoczął badania nad zależnością pomiędzy ekspozycją prenatalną na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAH) a rozwojem płodu. Badania nad wpływem ekspozycji prenatalnej na wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza oraz na bierne palenie na rozwój płodu i noworodka były pierwszymi badaniami w Polsce podejmującymi ten problem w oparciu o obserwację prospektywną oraz określenie indywidualnej ekspozycji badanych. Badania te pozwoliły na wskazanie wpływu prenatalnej ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza, zarówno na parametry antropometryczne noworodka jak i na występowanie już we wczesnym okresie życia dziecka objawów astmatycznych, obniżenie sprawności wentylacyjnej płuc dzieci w wieku przedszkolnym oraz na obniżone parametry sprawności intelektualnej dzieci oraz deficyty w zachowaniach behawioralnych dzieci.
Drugim obszarem zainteresowań badawczych były uwarunkowania środowiskowe chorób przewodu pokarmowego. Pierwsze badania w latach 70-tych XX wieku prowadzone wspólnie z I Katedrą Chirurgii AM w Krakowie skupiały się na problematyce choroby wrzodowej w populacji, a w latach 80-tych badania nad rolą żywienia w etiologii chorób przewodu pokarmowego.
W badaniach nad rolą zwyczajów żywieniowych w etiologii chorób przewodu pokarmowego Profesor W. Jędrychowski od lat współpracował z German Cancer Research Center w Heidelbergu oraz Instytutem Żywienia w Poczdamie.
Prowadził również poszerzone badania mające na celu określenie roli czynników żywieniowych w etiologii nowotworów jelita grubego na tle osobniczej podatności genetycznej.
Podsumowaniem tych badań prowadzonych pod kierunkiem Prof. W. Jędrychowskiego były wydane monografie: „Gastrointestinal cancer in Poland” (2004, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków) oraz „Dietary prevention of colorectal cancer” (2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków).
Przy współpracy z Columbia University New York USA, kierował badaniami nad żywieniem dzieci, których celem była nie tylko ocena sposobu żywienia, ale określenie wpływu żywienia na stan zdrowia dzieci.
W latach 2000-2003 uczestniczył w wieloośrodkowych badaniach prowadzonych na terenie Polski nad częstością występowania zakażeń Helicobacter pylori wśród dorosłych i dzieci i uwarunkowaniami środowiskowymi tego zakażenia.
Podsumowując olbrzymi wkład Profesora W. Jędrychowskiego w rozwój epidemiologii polskiej, należy podkreślić również bardzo duże znaczenie Jego prac i publikacji z zakresu metodologii badań naukowych.
Prof. W. Jędrychowski współorganizował cykl seminariów epidemiologicznych w Rabce prowadzonych pod przewodnictwem prof. Jana Kostrzewskiego. Seminaria te poświęcone były problemom metodologicznym w epidemiologii oraz roli epidemiologii i współpracy pomiędzy epidemiologami i higienistami oraz epidemiologami i socjologami medycyny. Seminaria te miały na celu wykształcenie kadr epidemiologów w Polsce. Prof. W. Jędrychowski był współautorem nowoczesnego programu nauczania epidemiologii w uczelniach polskich.
Przez cały okres swej aktywności zawodowej nauczał studentów medycyny nowoczesnej epidemiologii a doktorantów Wydziału Lekarskiego metod badań naukowych. Był promotorem 6 przewodów doktorskich.
Profesor W. Jędrychowski był Inicjatorem i Laudatorem przyznania Profesor F. Perera Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków, 12 maja 2004).
Prof. W. Jędrychowski założył w roku 1997 Polskie Towarzystwo Epidemiologii Środowiskowej i Fundację „Zdrowie i Środowisko”. Był inicjatorem powstania i redaktorem międzynarodowego wydawnictwa Newsletter „EpiMarker” publikowanego w latach 1997- 2009.
Był członkiem Komitetu Ekologii Człowieka PAN, Przewodniczącym Komisji Epidemiologicznej (PAN). Był członkiem International Society for Environmental Epidemiology i przewodniczył sekcji dla Europy Środkowej w tym towarzystwie (1993-1995, członkiem International Society for Epidemiology, International Epidemiological Association.
W 2003 otrzymał nagrodę im. Tadeusza Browicza – Polska Akademia Umiejętności.
Podkreślić należy nagrody naukowe i wyróżnienia jakie otrzymał Pan Profesor Jędrychowski - był laureatem Medalu im. Jędrzeja Śniadeckiego (2005 r.), wyróżnienia przyznawanego corocznie przez Polską Akademię Nauk uczonemu o wybitnym dorobku w dziedzinie nauk medycznych, był także pierwszą osobą uhonorowaną wyróżnieniem EpiLaur (2008) w uznaniu zasług na polu kształcenia w zakresie epidemiologii i determinacji na rzecz krzewienia dobrych praktyk epidemiologicznych w naukach medycznych.
W roku 2009 w uznaniu twórczego wkładu do nauki Prof. W. Jędrychowski został Członkiem Korespondentem Wydziału Lekarskiego Polskiej Akademii Umiejętności.
W roku 2014 Prof. W. Jędrychowski w uznaniu wybitnych badań naukowych otrzymał nagrodę “In recognition of outstanding research to protect and promote children’s environmental health” przyznaną przez Columbia Center for Children’s Environmental Health Mailman School of Public Health, Columbia University.
Prof. W. Jędrychowski został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1975), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1982).
Żegnając Pana Profesora W. Jędrychowskiego, Prorektor ds. Collegium Medicum Prof. dr hab. Piotr Laidler podkreślił jak wielką stratą nie tylko dla polskiej epidemiologii jest odejście Pana Profesora W. Jędrychowskiego. Podobnie wielkie zasługi Pana Prof. W. Jędrychowskiego dla nauki polskiej podkreślił Prof. Wiesław Pawlik, Dyrektor Wydziału Lekarskiego PAU, a dla epidemiologii środowiskowej żegnająca Go w imieniu Towarzystwa Epidemiologii Środowiskowej dr hab. Małgorzata Kowalska.
W przesłanym na ręce Jego Magnificencji Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Profesora Wojciecha Nowaka liście kondolencyjnym, Profesor Wiesław Banyś Rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach stwierdził „ …w głębokim żalu i smutku pogrążyła nas wiadomość o śmierci pana Profesora Wiesława Jędrychowskiego…”, „Pan Profesor Wiesław Jędrychowski na zawsze pozostanie w naszej pamięci jako znakomity uczony, nauczyciel akademicki i lekarz oddany pacjentom, wychowawca i promotor wielu pokoleń studentów, autor licznych prac naukowych, cieszący się powszechnym autorytetem i szacunkiem środowiska.”
Podobny żal wyrazili Pracownicy Zakładu Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego im. K, Marcinkiewicza w Poznaniu „Śmierć Pana Profesora jest ogromną stratą dla całego środowiska naukowego, szczególnie Uniwersytetu Jagiellońskiego i dlatego na ręce Pana Rektora pozwalamy sobie złożyć serdeczne wyrazy współczucia”.
My, pracownicy Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM żegnaliśmy nie tylko naszego długoletniego Przełożonego, ale przede wszystkim niedoścignionego Mistrza i Nauczyciela, którego przez lata podziwialiśmy za Jego niezwykłą energię życiową i pasję, z jaką do ostatnich dni swojego życia angażował się w prowadzone badania epidemiologiczne.
Prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk
Kierownik Katedry Epidemiologii
i Medycyny Zapobiegawczej UJ CM
powrót |
